दत्त जयंती 2025 हा दिवस संपूर्ण भारतभर, विशेषतः महाराष्ट्रात, अत्यंत श्रद्धा आणि उत्साहाने साजरा केला जाणारा एक महत्त्वपूर्ण हिंदू सण आहे. हा दिवस म्हणजे भगवान दत्तात्रेय यांचा जन्मदिवस होय. भगवान दत्तात्रेय हे त्रिमूर्ती (ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश) यांचे एकत्रित रूप मानले जातात. हिंदू दिनदर्शिकेनुसार, मार्गशीर्ष (अग्रहायण) महिन्याच्या पौर्णिमेच्या दिवशी हा पवित्र उत्सव साजरा होतो. या दिवशी दत्तगुरूंच्या उपासनेला आणि गुरुतत्त्वाच्या पूजनाला विशेष महत्त्व प्राप्त होते.
| दत्त जयंती (Datta Jayanti) | |
|---|---|
| उत्सवाचे स्वरूप | भगवान दत्तात्रेयांचा जन्मदिवस |
| पंचांग तिथी | मार्गशीर्ष पौर्णिमा |
| दत्त जयंती 2025 | गुरुवार, 04 डिसेंबर 2025 |
| प्रमुख स्थान | महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश |
| महत्त्व | गुरुतत्त्व आणि ज्ञानप्राप्तीचे प्रतीक |
भगवान दत्तात्रेय यांचा परिचय आणि इतिहास
पुराणानुसार, भगवान दत्तात्रेय हे महर्षी अत्री आणि त्यांची पत्नी अनुसूया यांचे पुत्र आहेत. माता अनुसूया यांच्या तीव्र तपश्चर्येमुळे आणि पतिव्रता धर्मामुळे प्रसन्न होऊन ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या तिन्ही देवांनी त्यांना पुत्ररूपात दर्शन दिले. त्यामुळेच दत्तात्रेय हे ‘त्रिमूर्ती’चे (तीन देवांचे) एकत्रित स्वरूप मानले जातात. त्यांचे वर्णन सहा हात, तीन मुख आणि सोबत चार श्वान (कुत्रे) आणि एक गाय असलेले असे केले जाते. हे श्वान चार वेदांचे प्रतीक आहेत, तर गाय पृथ्वीचे प्रतीक मानली जाते. दत्तात्रेय हे अत्यंत दयाळू आणि गुरु परंपरेचे सर्वोच्च प्रतीक म्हणून ओळखले जातात.
दत्तगुरूंचे २४ गुरु (अवधूत गीता)
दत्तगुरू हे केवळ देव नव्हते, तर ते महान गुरु आणि तत्त्वज्ञ होते. त्यांनी जगातील प्रत्येक वस्तूतून ज्ञान ग्रहण केले. दत्तात्रेय (Dattatreya) यांनी अवधूत गीतेमध्ये स्वतःच्या २४ गुरूंचा उल्लेख केला आहे. हे २४ गुरु निसर्गातील विविध घटक होते, ज्यांच्याकडून त्यांनी जीवनविषयक महत्त्वपूर्ण धडे घेतले.
- पृथ्वी: सहनशीलता आणि स्थिरता.
- सूर्य: निष्पक्षता आणि सर्वत्र ऊर्जा देणे.
- समुद्र: सुख-दुःखात स्थिर राहणे.
- मधमाशी: आवश्यक तेवढेच गोळा करणे (संतुष्टता).
- हत्ती: आसक्ती टाळणे.
या २४ गुरूंची संकल्पना भारतीय तत्त्वज्ञानातील अत्यंत प्रगत संकल्पनांपैकी एक आहे, जी दर्शवते की ज्ञान कोणत्याही मर्यादेत बांधलेले नाही आणि ते निसर्गातील प्रत्येक घटकातून प्राप्त केले जाऊ शकते. भारतीय धर्मातील गुरु-शिष्य परंपरा समजून घेण्यासाठी गुरुपौर्णिमेचे महत्त्व याबद्दल अधिक वाचणे उपयुक्त ठरेल.
दत्त जयंतीचे धार्मिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व
दत्त जयंतीला केवळ जन्मदिवस म्हणून पाहिले जात नाही, तर या दिवशी दत्तगुरूंच्या रूपात ‘गुरुतत्त्व’ पृथ्वीवर अधिक सक्रिय होते, असे मानले जाते. मार्गशीर्ष पौर्णिमेच्या शुभ मुहूर्तावर दत्तगुरूंचा जन्म झाला, त्यामुळे या तिथीला त्यांची उपासना केल्यास साधकाला ज्ञान, बुद्धी आणि आध्यात्मिक ऊर्जा त्वरित प्राप्त होते.
अद्वैत वेदांताचा प्रचारक
दत्तगुरू हे अद्वैत वेदांताच्या (Non-Dualism) सिद्धांताचे महान समर्थक होते. त्यांनी लोकांना शिकवले की देव आणि भक्त यात कोणताही भेद नाही. ते उपनिषद आणि योगशास्त्राचे महान आचार्य होते. त्यांचा संदेश आजही साधकांना सत्य आणि आत्मज्ञानाच्या मार्गावर चालण्याची प्रेरणा देतो. अद्वैत वेदांताच्या तत्त्वज्ञानाचा अभ्यास करण्यासाठी ब्रिटीनिका (Advaita Vedanta) या संकेतस्थळाला भेट द्या.
दत्त जयंती 2025: पूजा विधी आणि उत्सव
मार्गशीर्ष पौर्णिमेला दत्त जयंती 2025 हा सण गुरुवारी साजरा होत आहे, हा योगायोग अत्यंत शुभ मानला जातो. दत्तगुरूंची पूजा करताना काही विशिष्ट विधी पाळले जातात.
मुख्य धार्मिक विधी
- उपासना आणि व्रत: अनेक भक्त दत्त जयंतीच्या आदल्या दिवशीपासून उपवास सुरू करतात आणि पौर्णिमेच्या दिवशी तो सोडतात.
- दत्त मंदिरात सेवा: महाराष्ट्रातील औदुंबर, गाणगापूर, नरसोबाची वाडी (नृसिंहवाडी) यांसारख्या प्रमुख दत्तस्थानांमध्ये या दिवशी मोठा उत्सव असतो. दत्त मंदिरात भजन, कीर्तन, प्रवचन आणि दत्तात्रेय स्तोत्रांचे पठण केले जाते.
- पारायण (वाचन): दत्त संप्रदायामध्ये ‘गुरुचरित्रा’चे पारायण या दिवशी करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. अनेक भक्त आदल्या दिवसांपासून गुरुचरित्राचे अखंड वाचन सुरू करतात.
- औदुंबर वृक्षाची पूजा: औदुंबर (उंबर) हा वृक्ष दत्तगुरूंचे निवासस्थान मानला जातो. या दिवशी औदुंबराच्या वृक्षाची पूजा करणे, त्याला पाणी देणे आणि प्रदक्षिणा घालणे महत्त्वाचे मानले जाते.
दत्तगुरूंच्या दर्शनाचे महत्त्व
दत्त जयंतीच्या दिवशी दत्तगुरूंचे दर्शन घेतल्याने सर्व प्रकारची संकटे दूर होतात आणि जीवनमार्गात योग्य गुरूंचे मार्गदर्शन मिळते, अशी श्रद्धा आहे. विशेषतः ज्यांना अध्यात्मिक प्रगती करायची आहे, त्यांच्यासाठी हा दिवस अत्यंत फलदायी ठरतो. या दिवशी दानधर्मालाही विशेष महत्त्व आहे, ज्यामुळे पुण्यप्राप्ती होते. हिंदू धर्मातील दानधर्माची परंपरा या विषयावर अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा.
उपसंहार
दत्त जयंती 2025 ही तिथी केवळ भगवान दत्तात्रेयांचा जन्मदिवस म्हणून नव्हे, तर ‘गुरुतत्त्वा’चा जयघोष करणारी तिथी आहे. हा उत्सव आपल्याला शिकवतो की प्रत्येक परिस्थितीतून आणि प्रत्येक जीवाकडून काहीतरी शिकता येते. दत्तगुरूंचे आदर्श आपल्या जीवनात स्वीकारून आपण ज्ञान आणि शांतीच्या मार्गावर वाटचाल करू शकतो. दत्तगुरूंच्या कृपेने तुमचे जीवन ज्ञानमय आणि आनंदी होवो, ही सदिच्छा!