मराठी संत परंपरेतील अत्यंत महत्त्वाचे स्थान असलेले, रामनामाचे महत्त्व जगाला सांगणारे श्री ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज यांच्या स्मृतीला वंदन करण्याचा दिवस म्हणजे **गोंदवलेकर महाराज यांची पुण्यतिथी**. दरवर्षी मार्गशीर्ष वद्य दशमीला महाराजांची पुण्यतिथी साजरी केली जाते. सन २० डिसेंबर २०२५ रोजी ही पुण्यतिथी मोठ्या भक्तिभावाने साजरी होणार असून, या निमित्ताने महाराजांच्या अलौकिक कार्याची आणि रामनाम जपाच्या त्यांच्या संदेशाची आठवण केली जाते.
| पूर्ण नाव | वेंकटेश सीताराम गोंदवलेकर |
| जन्म | १८ फेब्रुवारी १८४५ |
| समाधी (पुण्यतिथी) | मार्गशीर्ष वद्य दशमी (१९१३) |
| जन्मस्थान | गोंदवले बुद्रुक, सातारा जिल्हा |
| प्रमुख संदेश | राम नाम जपा |
| गोंदवले संस्थान | राम मंदिराची स्थापना |
श्री गोंदवलेकर महाराज: जीवन परिचय आणि बालपण
गोंदवलेकर महाराजांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील गोंदवले बुद्रुक येथे १८ फेब्रुवारी १८४५ रोजी झाला. त्यांचे मूळ नाव वेंकटेश सीताराम गोंदवलेकर होते. लहानपणापासूनच त्यांना ईश्वरी अनुभूतीची ओढ होती. सांसारिक सुखांपेक्षा त्यांना परमार्थाची आणि नामस्मरणाची आवड अधिक होती. वयाच्या दहाव्या वर्षीच त्यांनी सद्गुरूंच्या शोधात घराचा त्याग केला. अनेक ठिकाणी फिरल्यानंतर त्यांना त्यांचे गुरू, तुंगभद्रा नदीच्या किनारी असलेले श्री तुकामाई (श्री रामचंद्र महाराज) भेटले. तुकामाई महाराजांनी त्यांना ‘राम नामाचा’ उपदेश दिला आणि केवळ रामनाम जपावर लक्ष केंद्रित करण्यास सांगितले.
गुरूंकडून उपदेश मिळाल्यानंतर त्यांनी कठोर तपश्चर्या केली आणि रामनाम जपाद्वारे आत्मसाक्षात्कार प्राप्त केला. तुकामाई महाराजांनी त्यांना ‘ब्रह्मचैतन्य’ ही पदवी दिली, ज्यामुळे ते श्री ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणून ओळखले जाऊ लागले. त्यांचा संपूर्ण जीवनकाळ लोकांना धर्माची सोपी वाट दाखवण्यात, म्हणजे नामस्मरणाचे महत्त्व पटवून देण्यात गेला. गोंदवलेकर महाराजांचे चरित्र हा केवळ महाराष्ट्रासाठी नव्हे, तर संपूर्ण भारतवर्षासाठी एक प्रेरणादायी आदर्श आहे.
रामनामाची महती आणि महाराजांचे उपदेश
गोंदवलेकर महाराजांनी कोणताही कर्मकांडाचा किंवा कठीण योगमार्गाचा पुरस्कार केला नाही. त्यांनी सामान्य माणसाला सहज साधता येईल असा, ‘रामनाम जपाचा’ मार्ग दाखवला. त्यांचे म्हणणे होते की, कलियुगात भगवंताचे नामस्मरण हीच सर्वात मोठी साधना आहे. या जपाद्वारेच मनःशांती आणि आत्मोन्नती साधता येते. त्यांनी लोकांना गृहस्थाश्रमात राहून परमार्थ साधण्याची शिकवण दिली.
नामस्मरणाचे सूत्र
- सातत्य: रामनाम जपात खंड पडू देऊ नये.
- श्रद्धा: नामावर पूर्ण विश्वास ठेवावा.
- परमार्थ: परमार्थ सोडून व्यवहार करू नये आणि व्यवहार सोडून परमार्थ साधू नये.
- समर्पण: स्वतःच्या कर्माचे फळ रामाला समर्पित करावे.
आजही त्यांचे उपदेश मराठी संत साहित्य या विभागात अत्यंत मोलाचे मानले जातात. त्यांनी लिहिलेली अनेक पुस्तके आणि प्रवचने भक्तांना आजही मार्गदर्शन करतात.
पुण्यतिथीचे महत्त्व आणि गोंदवले येथील उत्सव
दरवर्षी मार्गशीर्ष वद्य दशमीला, महाराजांनी गोंदवले येथे समाधी घेतली. हा दिवस गोंदवलेकर महाराज संस्थानमध्ये मोठ्या उत्साहात आणि भक्तिभावाने साजरा केला जातो. **गोंदवलेकर महाराज यांची पुण्यतिथी** हा केवळ एक धार्मिक विधी नसून, त्यांच्या कार्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आणि त्यांच्या उपदेशांचे स्मरण करण्याचा दिवस आहे.
पुण्यतिथी निमित्ताने होणारे कार्यक्रम
- अखंड नामजप: पुण्यतिथीच्या दिवसापासून अनेक दिवस अखंड रामनाम जपाचे आयोजन केले जाते.
- प्रवचन आणि कीर्तन: महाराजांच्या विचारांवर आधारित प्रवचने आणि कीर्तने आयोजित केली जातात, ज्यामुळे त्यांचे तत्त्वज्ञान जनसामान्यांपर्यंत पोहोचते.
- महापूजा आणि आरती: महाराजांच्या समाधीची आणि राम मूर्तीची विशेष पूजा केली जाते.
- अन्नदान: गोंदवले येथे हजारो भाविकांना महाप्रसाद (अन्नदान) दिला जातो, कारण महाराजांनी नेहमीच मानवसेवेला आणि भुकेल्यांना अन्न देण्याला महत्त्व दिले होते.
गोंदवले येथील राममंदिर संस्थानामुळे या ठिकाणाला महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे धार्मिक केंद्र म्हणून ओळखले जाते. महाराजांनी स्वतःच्या पैशातून लोकांना अन्न आणि औषधे पुरवून सामाजिक कार्याचा आदर्श निर्माण केला. त्यांचे कार्य आणि त्यांचे योगदान समाज प्रबोधनाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचे आहे. अधिक माहितीसाठी आपण गोंदवलेकर महाराज संस्थानाच्या अधिकृत संकेतस्थळाला भेट देऊ शकता.
वर्तमान समाजासाठी महाराजांचे संदेश
आजच्या धावपळीच्या आणि तणावग्रस्त जीवनात गोंदवलेकर महाराजांनी सांगितलेले ‘राम नाम’ हे एक शांत आणि प्रभावी माध्यम आहे. नामस्मरणामुळे आंतरिक शांती मिळते आणि जीवनातील समस्यांशी सामना करण्याची शक्ती प्राप्त होते. महाराजांनी नेहमी लोकांना जातपात किंवा आर्थिक स्थिती न पाहता केवळ नामावर लक्ष केंद्रित करण्याची शिकवण दिली. त्यांची शिकवण आजही तितकीच प्रासंगिक आहे.
आपल्याला जर परमार्थिक मार्गावर अधिक माहिती हवी असेल, तर आपण संत तुकाराम महाराजांचे अभंग या विषयावर आमचे अन्य लेख वाचू शकता.
निष्कर्ष
श्री ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य रामनामाच्या प्रचारासाठी समर्पित केले. त्यांची पुण्यतिथी आपल्याला नामस्मरणाचे महत्त्व, सेवाभाव आणि साधेपणा या मूल्यांची आठवण करून देते. २० डिसेंबर २०२५ रोजी साजरी होणारी **गोंदवलेकर महाराज यांची पुण्यतिथी** ही समस्त रामभक्तांसाठी एक पर्वणीच असते. या दिवशी आपण त्यांच्या कार्याला विनम्र अभिवादन करूया आणि त्यांनी दिलेला रामनाम जपाचा संदेश आपल्या जीवनात उतरवण्याचा संकल्प करूया.